Osmanlı Sultanlarının hacca gitmemesinin birkaç önemli sebebi vardır. İlk olarak, Osmanlı Sultanları, devlet işleri ve savaşlar nedeniyle hacca gitmek için yeterli zaman bulamamışlardır. İkinci olarak, o dönemlerde ulaşım imkanları ve yol emniyeti gibi faktörler göz önünde bulundurulduğunda, İstanbul’dan Hicaz’a ulaşmak için en az üç dört ay gerekmekteydi. Ayrıca, bir padişahın tek başına veya birkaç kişiyle hacca gitmesi mümkün olmadığından, ordunun beraberinde olması gerekiyordu ki bu da maddi ve manevi birçok zorluğu beraberinde getirirdi.
Bunun yanı sıra, Osmanlı padişahları, Müslümanların ibadetlerini güven içinde yapabilmeleri için Hac yollarının yapımı ve onarımı, güvenliğin temini, kutsal yerlerin temizliği ve bakımı, hacılara sunulan sağlık hizmetleri ve misafirhane inşası gibi hizmetleri sağlamışlardır. Yani, padişahlar kendi şahsi ibadetlerinden ziyade, genel Müslüman toplumunun hac ibadetini kolaylaştırmak için çaba göstermişlerdir.
Ayrıca, İslam alimleri, hükümdarların ve vali gibi makamındaki emirlerin hacca gitmesinde mazeretli olduklarını ve bu durumda hac farizasını yerine getirmek için bir vekil göndermelerinin uygun olduğunu belirtmişlerdir. Bu bağlamda, Osmanlı padişahları, hacca gitmek yerine, her yıl birden fazla vekil göndermiş ve kesilmiş saçlarını göndererek manevi bir bağ kurmuşlardır.
Sonuç olarak, Osmanlı Sultanlarının hacca gitmemesi, devlet işlerinin aksamaması, güvenlik endişeleri ve dönemin ulaşım şartları gibi çeşitli pratik sebeplerle açıklanabilir. Aynı zamanda, onların bu tercihi, İslam hukukçuları tarafından da desteklenmiş ve makul görülmüştür.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, hükümdarların hacca gitmeleri nadir bir durumdu ve çoğu padişah hacca gitmemiştir. Ancak, Osmanlı hanedanı içerisinde hacca giden tek şehzade, Fatih Sultan Mehmet’in oğlu Cem Sultan’dır. Diğer yandan, Osmanlı’nın son Padişahı Sultan Vahdettin de 1922 senesinden sonra umre vazifesini yerine getirmiştir
Osmanlı döneminde hac vekillerinin seçimi, devletin resmi kanalı olan ve “surre alayı” olarak bilinen hacı kafilesi ile gerçekleştirilirdi. Surre-i Hümayun, yani Kutsal Emanetlerin gönderildiği kafile, Üsküdar’dan Recep ayının onundan itibaren ayrılır ve hacıların İstanbul’dan yola çıkışını duyanlar, yol üzerindeki menzillerde bu kafileye katılırlardı.
Hacı kafilesi, İstanbul’dan Şam’a kadar kendi hayvanlarıyla, Şam’dan itibaren ise develerle yolculuk yapardı. Hac kervanlarında hacıların ulaşımını sağlayan “akkam veya mukavvimler” olup, yolculuk bu kişilerin kiralık hayvanlarıyla yapılmaktaydı. Şam’da hacıları koruyacak askeri birlik kafileye katılır ve emniyet altında Mekke’ye gidilirdi.
Osmanlı Devleti, hacıların iaşe masraflarını karşılamamış ancak buna uygun mekânlar hazırlamıştır. Hacılar, konaklama hususunda İstanbul’dan Şam’a kadar bir sorun yaşamamış, Şam’dan sonra ise iklimin sıcak oluşundan çadırlar kurup konaklamıştır. Ayrıca, Şam’dan itibaren yollarda hac kervanlarıyla birlikte iaşe kervanları da bulunmaktaydı.
Bu süreçte, resmi görevliler hacca gitmek için devletten izin alırdı. Erkekler gibi kadınlar da aynı kurallara tabiydi ve hac yolculuğunda gelişebilecek ani durumlar için gereken tüm hizmetler devlet eliyle sunulmuştur. Bu bilgiler, Osmanlı döneminde hac organizasyonunun ne kadar detaylı ve düzenli bir şekilde yürütüldüğünü göstermektedir.
Osmanlı döneminde hac vekilleri, çok önemli görevler üstlenirlerdi. Bu görevler arasında:
- Hacı adaylarının hazırlanması: Hac vekilleri, hacı adaylarının yolculukları öncesinde gerekli hazırlıkları yapmalarına yardımcı olurdu.
- Hac kafilelerinin yönetimi: Hac vekilleri, hacı kafilelerinin düzenli bir şekilde yola çıkmasını ve seyahatleri boyunca iyi bir şekilde yönetilmesini sağlardı.
- Hacıların rehberliği: Hac vekilleri, hacıların Mekke ve Medine’de ibadetlerini doğru şekilde yerine getirmelerine rehberlik ederdi.
- İrtibat ve diplomasi: Hac vekilleri, Osmanlı Devleti’nin dini ve siyasi gücünü temsil eder ve bu organizasyonların başarıyla tamamlanması için gerekli irtibatları ve diplomatik ilişkileri yürütürdü.
Bu görevler, Osmanlı Devleti’nin dini ve siyasi gücünün bir göstergesi olarak kabul edilir ve hac organizasyonlarının başarıyla tamamlanması, devletin itibarını arttırmak için büyük bir fırsat olarak görülürdü. Hac vekilleri, hacıların ibadetlerini doğru şekilde yapmalarına yardımcı olmanın yanı sıra, Osmanlı Devleti’nin dış politikasına da katkı sağlamışlardır.
Osmanlı döneminde hac organizasyonu, her yıl düzenli olarak gerçekleştirilirdi. Hac mevsimi yaklaştığında, özel bir törenle İstanbul’dan Mekke ve Medine’ye gitmek üzere tanzim edilen “Surre Alayı” (Surre-i Hümayun) yola çıkarılırdı. Bu alay, Osmanlı Sultanı’nın bir tutam saçını, para, altın, hediye ve yardımları içerir, ayrıca Haremeyn’de (Mekke ve Medine) yaşayanlara gönderilen erzakları taşırdı.
Receb ayının 12’sinde başlayan bu törenler, Yıldırım Bayezid döneminden 1915 yılına kadar her yıl devam etmiştir. Bu süreçte, Osmanlı Devleti’nin hac organizasyonu, Müslüman halkın hac farizasını yerine getirmesi için büyük bir önem taşıyordu ve bu organizasyonlar, devletin dini ve siyasi gücünün bir göstergesi olarak kabul ediliyordu.
Osmanlı döneminde hac yolculuğu, birçok zorlukla dolu uzun ve meşakkatli bir süreçti. Yolculuk sırasında karşılaşılan zorluklar arasında:
- Uzun Seyahat Süresi: İstanbul’dan Hicaz’a olan yolculuk, yaklaşık üç ay sürerdi ve dönüşle birlikte toplamda dokuz-on aylık bir süreç olabilirdi.
- Ulaşım Zorlukları: O dönemde ulaşım imkanları sınırlıydı ve hacılar genellikle binek hayvanları kullanarak seyahat ederlerdi.
- Yol Güvenliği: Yolculuk sırasında soygun ve saldırılara karşı korunma ihtiyacı vardı. Bu nedenle, hacı kafilelerine askeri birlikler eşlik ederdi.
- İklim Koşulları: Hacılar, çöl ikliminin sıcaklığı ve zorlu koşulları altında seyahat etmek zorundaydılar. Çadırlarda konaklama ve su sıkıntısı gibi sorunlar yaşanırdı.
- Sağlık Sorunları: Uzun süren yolculuklar ve zorlu iklim koşulları nedeniyle hacılar arasında sağlık sorunları ortaya çıkabiliyordu.
Bu zorluklara rağmen, Osmanlı Devleti hac yolculuğunu kolaylaştırmak için bir dizi önlem almıştır. Hac yollarının güvenliğini sağlamak, su ve iaşe kervanlarını düzenlemek, konaklama yerleri hazırlamak gibi çeşitli hizmetler sunmuştur. Ayrıca, hacıların ihtiyaçlarına yönelik olarak valilerden bilgilendirme istenir ve gerekli tedbirler alınırdı. Böylece, hacıların kutsal topraklara ulaşmaları ve ibadetlerini yerine getirmeleri için destek sağlanmıştır.
Kerim Yarınıneli/Kerimusta.com
Kaynaklar:
- Osmanlı döneminde hac yolları – İslam ve Hayat
- Osmanlı Döneminde Hac – Diyanet Haber
- Osmanlı Döneminde Hac Nasıl Yapılırdı? | İslam ve İhsan
- Osmanlı’da hac seyahatnameleri – NTV
- Osmanlı Devleti’nde Hac – Türkiye Turizm Ansiklopedisi
- Osmanlı’nın Hac Yolu » Aktüel Arkeoloji
- Osmanlı’nın Hac Heyecanı – Yedikıta Tarih ve Kültür Dergisi
- Osmanlı’nın hac görevlileri: Mutavvıflar – Galeri – Fikriyat Gazetesi
- Osmanlı padişahları neden hacca gitmemişlerdir? – Sorularla İslamiyet
- Resim: Kerim Yarınıneli tarafından hazırlanmıştır.
Herkesin bir yaşama nedeni var. Benimkiyse, bir “Sevda”…