Orta Sibirya’nın biraz güneyinde yer alan dünyanın en derin gölü olan Baykal Gölü, büyüklük bakımından dünyada sekizinci sıradadır. Yüzölçümü 31.722 km²‘dir ve uzunluğu 636 km, genişliği ise 30 ile 79 km arasında değişir. En derin yeri 1.642 metredir ki, bu derinliğin 1.286 metresi deniz seviyesinden aşağıda bulunmaktadır. Gölün üzerinde uzandığı derin çukur, tektonik olup, kırılma ile meydana gelmiştir. Yüzeyi deniz seviyesinden 486 m yukarıdadır. Türkçe sayılan Baykal kelimesi, “zengin göl” anlamına gelir.
Göl kıyıları Türkler tarafından çok eskilerden beri iskan edilmiş, ihtimalen, Bayırkular (Türk boyu) burada oturmuştur. Ayrıca Tatarcada (Bayakhal= Büyük deniz) anlamına gelir. Ruslar da buraya Sviatoj More, yani Kutsal Deniz derler.
Asya’nın en önemli göllerinden biri olan Baykal, şu sıralarda susuzluk çeken Aral Gölü’nün aksine, yaklaşık 330 irili ufaklı nehir ve çay tarafından beslenmektedir. Karların eridiği ve şiddetli yağışların olduğu zamanlarda Baykal’ı besleyen akarsu sayısı 500‘e varıyor. Baykal’ın suyunun tamamına yakını (yüzde 82.7) bu akarsularla sağlanıyor.
Baykal, dünyanın en derin gölüdür; derinliği ortalama 750 metre. İlk olarak Rus araştırmacı Vere Şagin tarafından 1930’lu yıllarda ölçüm çalışmaları yapılmıştır. 1959 yılında manyetik verici kullanarak Baykal Limnoloji Enstitüsü tarafından Baykal’ın en derin yeri 1.620 m. olarak tespit edilmiştir. Günümüz teknolojisiyle yapılan ölçümlerde bu derinlik 1.637 m.’ye ulaştırılmıştır. Gölün en derin yeri deniz seviyesinden 1.181 metre aşağıdadır.
Baykal’ın kızı olarak adlandırılan Angara nehri, Baykal’dan doğan ve kaynağı Baykal olan nehirlerden biridir. Angara, çevre insanı tarafından Baykal’ın kızı diye adlandırılır ve Baykal’dan çıkıp İrkutsk şehrinin içinden geçer. Nehir üzerinde kurulan bir hidroelektrik santrali, Baykal gölünün su seviyesinin 1 metre yükselmesine sebep olmuştur.
Baykal’ın çevresi deprem bölgesi olarak bilinir. Kıyılarının uzunluğu 2.000 km olan Baykal’ın etrafında yılda yaklaşık 2.000 civarında yer sarsıntısı olmaktadır. Bu sarsıntılar küçük şiddette ve sadece sismograf ile tespit edilir. Fakat 10-12 yılda bir Richter ölçeğine göre 5-6 şiddetinde, 20-25 yılda bir de 7-9 şiddetinde büyük yer sarsıntıları olur. Bu sarsıntılardan en şiddetli ve hasar verici olanları 1862 ve 1959 yılında meydana gelmiştir. Bunlardan ilki 10-11 şiddetinde olup kuzey Baykal coğrafyasını yerle bir etmiştir. İkinci deprem 9.5 şiddetinde olup, yine aynı bölgede meydana gelmiştir.
Baykal gölü ve çevresinde ekim, kasım ve aralık aylarında, daha doğru bir ifadeyle gölün donmaya başladığı aylarda ortalığı beyaz bir duman kaplar. Her yıl 21 Aralık‘ta donmaya başlayan Baykal gölü takvimler 16 Ocak‘ı gösterdiğinde tamamen bir buz kütlesine dönüşür. İşte o zaman göz alabildiğine uzanan kristal ovayı seyretme zamanıdır. Gölün güney kesimleri daha geç donmaya başlayıp daha geç erir. Güney kesimler yılın 4-4.5 ayı buzlarla kaplı iken, kuzey kısımları 6-6.5 ay buz deryasıdır.
Baykal’ın çevresinde Türk kavimlerinin yaşadığı ve buraya 7. ve 8. yy’dan itibaren Moğol dilleri grubundan kabilelerin yerleşmeye başladığı bilinmektedir. Bir görüş de Türkçe’nin değişik lehçelerini konuşan Türk boylarının buradan Sibirya’ya, Altaylar’a ve Orta Asya’ya yayıldıkları şeklindedir.
Günümüzde Baykal gölü kıyılarındaki kasaba ve köylerde 65 bine yakın insan yaşıyor. Bununla birlikte Baykal’ın turistik yönü gelişmiş; göl çevresine her yıl gelen yerli-yabancı turist sayısı yarım milyonu buluyor.
Baykal Gölü, dünyanın en derin ve en eski göllerinden biri olarak, çok çeşitli balık türlerine ev sahipliği yapar. İşte Baykal Gölü’nde yaşayan bazı balık türleri:
- Golomyanka: Baykal Gölü’nün en dikkat çekici balıklarından biri olan golomyanka, derin sularda yaşayan bir yağ balığı türüdür.
- Omul: Somonun yakın bir akrabası olan omul, gölde en çok aranan balık türlerinden biridir ve yerel halk için ucuz ve besleyici bir protein kaynağıdır.
- Arktik Alabalığı: Kuzey yarım kürede bulunan tatlı su balıklarından biri olan Arktik alabalığı, Baykal Arktik Alabalığı veya Sheelin olarak da bilinir ve dünyanın en büyük Arktik alabalıklarından biridir¹.
- Sibirya Mersini: Tehlike altında olan Sibirya mersini, insanlıktan neredeyse 20 kat daha yaşlı olan bir balık türüdür.
- Baykal Foku: Baykal Gölü’nde yaşayan başka bir dikkate değer tür olan Baykal foku, dünyadaki herhangi bir tatlı su gölünde bulunan tek gerçek fok türüdür.
Bu balık türleri, Baykal Gölü’nün benzersiz ekosistemini oluşturur ve bazıları yalnızca bu gölde bulunur.
Kerim Yarınıneli/KerimUsta.com
Kaynak:
- What Fish Live In Lake Baikal – World lakes.
- Category:Fish of Lake Baikal – Wikipedia.
- Mysterious Fish of Lake Baikal – SCIENCE First Hand.
- Lake Baikal | Location, Depth, Map, & Facts | Britannica
- Türkçe’de Cümle Türleri ve Örnekleri - 11 Aralık 2024
- Çapa: Denizde Güvenlik, Karada Dayanıklılık - 10 Aralık 2024
- Çimariva: Denizcilik Tarihinden Günümüze Bir Gelenek - 9 Aralık 2024