Helâkî (16. Yüzyıl Divan Şairi)
Helâkî — ki bundan sonra Helaki olarak yazılacaktır — 16. yüzyılda yaşamış Karamanlı bir Osmanlı şairidir. Divan edebiyatının duygusal ve süslemeci üslubunu sade bir lirizmle birleştiren Helaki, özellikle gazellerinde aşk, zarafet ve güzellik kavramlarını ustaca işlemiştir.
Hayatı ve Dönemi
Asıl adı Mahmud olan Helaki’nin Karamanlı olduğu, çeşitli şuarâ tezkirelerinde kaydedilmiştir. Müstaidlik seviyesine ulaştıktan sonra medrese öğrenimini bırakarak imamlık yapmaya başlamış, bir süre İstanbul’da, ardından gidip yerleştiği Bursa Yarhisarı’nda ölümüne kadar imamlık görevini sürdürmüştür.
Helaki’nin yaşamı hakkında ayrıntılı bilgiler sınırlıdır. Ancak şiirlerinden ve dönem kayıtlarından anlaşıldığı kadarıyla, 16. yüzyılda yaşamış bir Osmanlı şairidir. Yaşadığı dönem, Kanuni Sultan Süleyman devrinin ihtişamlı kültür ortamına sahne olmuş; Fuzuli, Baki ve Hayali gibi büyük isimlerle birlikte pek çok yetenekli şairin Divan edebiyatına katkı sunduğu bir çağdır. Helaki, bu zengin edebi çevrede yetişmiş; şiirlerinde hem dönemin zarafetini hem de bireysel duygusallığı başarıyla yansıtmıştır.
Edebi Kişiliği
Helaki, klasik gazel formunu benimsemiş bir aşk şairidir. Şiirlerinde sevgilinin güzelliği, insanın acizliği, aşkın yakıcılığı ve kaderin kaçınılmazlığı temalarını işler. Üslubu, fazla süslü olmamakla birlikte zarif ve ince bir ahenge sahiptir. Kullandığı dil Arapça ve Farsça unsurlar taşır; ancak anlatımında duygu ön plandadır. Onun şiirlerinde, 16. yüzyılın estetik anlayışı olan tasavvufi aşk ile dünyevi aşk çoğu kez iç içe geçmiştir.
Eserleri
Helaki’nin bilinen bir Divanı vardır. Bu divan, daha sonra Edirneli Nazmi’nin ünlü eseri Mecmau’n-Nezair’de de yer almış ve gazellerinden bazı örnekler günümüze ulaşmıştır. Bu eser, Helaki’nin hem döneminde tanınan hem de edebi çevrelerce saygı duyulan bir şair olduğuna işaret eder.
Şiirinden Bir Örnek
Âşüfte eyledi beni bir şûh u şen güzel
La‘lîn-kabâ vü zer-küleh ü sîmîn-ten güzel
Neşeli ve cilveli bir güzel, beni kendimden geçirdi. Gül renkli kaftanlı, altın başlıklı, gümüş tenli bir güzel o…Tûbâ-hırâm u sidre-kıyâm u semen-izâr
Bâlâ bülend ü mûy-ı miyân u beden güzel
Yürüyüşü cennetteki Tûbâ ağacını andırır, beli ince, boyu uzun, bedeni narin ve zarif bir güzel…Îsâ-nefes geçer anuñ ammâ ki şîvesi
Âdemler öldürür iñen âfet iñen güzel
Nefesi Hz. İsa gibi diriltici olsa da, nazıyla insanı öldürür. Öyle bir afet ki, onun cilvesine kimse dayanamaz…Bitmez çemende ancılayın bir nihâl-i serv
Gül-berg-rû vü mû leb-i gonçe dehen güzel
Çimenlikte onun gibi bir servi fidanı yetişmez; gül yanaklı, gonca dudaklı, zarif bir güzel…Görse nihâl-i kaddini vakt-i hırâmda
Tutmazdı böyle kendüyi serv-i çemen güzel
Bahçedeki servi, onun endamını yürürken görse, kendine bu kadar güvenmezdi herhalde…Şol tıfl-ı nâ-resîde Helaki zamânede
Zâhir degül mi olacağı şimdiden güzel
Helaki der ki: “Bu toy sevgili şimdiden böyle güzelse, ileride kim bilir ne kadar güzelleşecek!”
Ölümü ve Mirası
Helaki’nin ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, kaynaklar birbirine yakın tarihler verir. İslam Ansiklopedisi, Helaki’nin 983/1575 civarında öldüğünü belirtirken, TEİS ise ölümünü 980-983/1572-1576 arası olarak verir. Bu bilgiler, onun Kanuni Sultan Süleyman dönemi ortalarında yaşamış olabileceğini göstermektedir. Edebi mirası, çok geniş bir külliyat bırakmamış olsa da, Divan şiirinin klasik aşk üslubunu sadelikle yansıttığı için önemlidir. Helaki’nin gazelleri, hem edebi çevrelerde hem de derlemelerde varlığını korumuştur.
Sonuç
Helaki, 16. yüzyıl Osmanlı şiirinde büyük isimler kadar tanınmasa da, döneminin duyarlığını ve estetik çizgisini başarıyla temsil eden bir şairdir. Şiirleri, hem söz ustalığı hem de duygusal derinliği bakımından değerlidir. Bugün, onun gazelleri sayesinde sadece bir şairi değil, aynı zamanda bir dönemin ruhunu da yeniden hissediyoruz.
Kerim Yarınıneli / KerimUsta.com
Kaynaklar
- İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı), “Helaki” maddesi. Cilt:17, Sayfa:173
- Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS) “Helaki” maddesi
- Edirneli Nazmi (derleyen: M. Fatih Köksal, 2012). Mecmau’n-Nezair, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 989/1790.
Yazar Hakkında
Herkesin Bir Yaşama Sebebi Var... Benimkiyse Bir 'Sevda'
Bu yazıyı kaleme alan Kerim Usta, teknoloji, eğitim ve güncel konularda kaynaklarıyla beraber doğru içerikler üretmeye çalışıyor. İyi olan her şey paylaşımda...