Sarıkamış Harekatı: Savaşın Değil, Soğuğun Yendiği Ordu
I. Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu için birçok cephede çetin mücadelelerin verildiği bir dönemdi. Ancak bu cepheler arasında en trajik olanlardan biri şüphesiz Sarıkamış Harekâtı oldu. 22 Aralık 1914’te başlayan ve Osmanlı ordusu için büyük bir felaketle sonuçlanan bu harekât, sadece askeri hatalarla değil, doğanın acımasız şartlarıyla da şekillendi.
Harekâtın Amacı ve Arka Planı
Osmanlı İmparatorluğu, 1878’deki 93 Harbi’nde Rusya’ya kaybettiği Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin’i geri almayı hedefliyordu. Bu stratejik plan, Enver Paşa tarafından 19 Aralık 1914’te kurmaylarına sunuldu. Plan başarılı olursa, Osmanlı ordusu Kafkasya cephesinde avantaj sağlayacak ve Rusya’nın bölgedeki gücü zayıflatılacaktı.
Ancak bu planın uygulanabilirliği ciddi sorunlar barındırıyordu. Osmanlı ordusu, yetersiz lojistik destek, eksik kış teçhizatı ve zayıf istihbarat nedeniyle büyük risk altındaydı. Buna rağmen Enver Paşa harekâtı başlatmaya karar verdi.
Prof. Dr. Selçuk Ural’a göre, eğer Köprüköy ve Azap muharebelerinde Rus kuvvetleri tamamen etkisiz hale getirilseydi, Sarıkamış Harekâtı’na gerek kalmayacaktı. Ancak ordunun sevk ve idaresindeki hatalar felaketi kaçınılmaz hale getirdi.
Osmanlı ve Rus Kuvvetleri
Sarıkamış Harekâtı, Osmanlı Üçüncü Ordusu’na bağlı IX, X ve XI. Kolordular ile 2. Süvari Tümeni tarafından yürütülecekti. Ancak ordunun sahadaki gerçek gücü kâğıt üzerinde göründüğünden çok daha zayıftı:
- 83.000 düzenli asker,
- 118.000 silahlı personel,
- 73 makineli tüfek,
- 218 top.
Özellikle IX. Kolordu’nun iki tümeni, kış giysisi olmadan savaşa girmek zorunda kaldı. Ruslar ise daha donanımlıydı ve ağır silah üstünlüğüne sahipti. Ayrıca Ermeni Gönüllü Tugayları da Rus ordusuyla birlikte Osmanlı kuvvetlerine karşı savaştı.
Harekâtın Seyri
Enver Paşa, Rus ordusunu üç koldan kuşatmayı planlamıştı. XI. Kolordu cepheden saldıracak, IX. ve X. Kolordular kuzey ve güneyden kuşatma yaparak Rus birliklerini imha edecekti. Ancak plan, birçok olumsuzluk nedeniyle başarısız oldu:
- Osmanlı ordusu sert kış şartlarına hazırlıksızdı,
- Erzak ve cephane eksikliği vardı,
- Ruslar Osmanlı ordusunun ilerleyişini fark ederek savunmalarını güçlendirdi.
22-29 Aralık tarihlerinde Osmanlı kuvvetleri ağır kış koşullarında ilerlemek zorunda kaldı. Binlerce asker donarak hayatını kaybetti. 29 Aralık’ta Sarıkamış’a ulaşan birlikler ciddi kayıplar vermişti ve taarruzu sürdürecek güçte değildi. 6 Ocak 1915’te geri çekilme emri verildi.
Sonuçlar ve Kayıplar
Harekât sona erdiğinde Rus ordusu yaklaşık 32.000 kayıp verdi. Osmanlı tarafında ise şehit, yaralı, kayıp ve esir toplamı 90.000’e ulaşıyordu. Ordunun mevcudu 9.000’e kadar düşmüş, ancak bir hafta içinde 21.351 kişiye çıkarılmıştı .
Osmanlı askerlerinin büyük bir kısmı savaşta değil, dondurucu soğukta donarak hayatını kaybetti. Ruslar, Osmanlı’dan esir aldığı binlerce askeri Kırım’daki kamplarda açlığa mahkûm etti.
Sarıkamış Harekâtı, Osmanlı’nın askeri planlamadaki eksikliklerini gözler önüne seren en trajik olaylardan biri olarak tarih sayfalarına kazındı.
Kaynaklar
- Sarıkamış (meb.gov.tr)
- İlber Ortaylı, Osmanlı’nın Son Yüzyılı
- Sina Akşin, Kısa Türkiye Tarihi
- Turgut Özakman, Diriliş: Çanakkale 1915
- Kars(gov.tr)
- Wikipedia: Sarıkamış Harekatı
- Hava Muhalefetine Karşı Hayatta Kalma Rehberi - 17 Mart 2025
- Muamma Ustası: Şair Emri’nin Hayatı ve Eserleri - 15 Mart 2025
- Nükleer Savaş: Kazananı Olmayan Felaket - 14 Mart 2025
