İslam Astronomlarının En Büyüklerinden Bettani
Batıda Albetanius, Albategnus veya Albategni şeklinde anılan Bettani; Sâbiî bir ailenin çocuğu olarak IX. yüzyılın ilk yarısında (858) Harran civarındaki Bettan’da doğdu. Asıl adı, Ebu Abdullah Muhammed bin Cabir bin Sinan er-Rekki es-Sabi el-Battani’dir. Hayatının büyük kısmını Rakka’da geçirmiştir.
Orta Çağ batı dünyasında eserleri Latince`ye çevrilen ilk Müslüman bilim adamı oldu.
Battani, gelişmiş ay ve güneş tabloları kullanarak yaptığı gözlemler boyunca, Güneş’in dışmerkez kuvvetinin değiştiğini, modern astronomide Dünya’nın Güneş etrafındaki bir eliptik yörünge üzerindeki hareketinin eşitliğini keşfetmiştir.
Battani’nin astronomideki en çok bilinen başarılarından biri Güneş Yılını 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüş olmasıdır.
Battani, El-Mervezi’nin tanjant fikrini, tanjant ve kotanjant hesaplamaları amacıyla denklemler geliştirmek için konu hakkındaki matematiksel tablolarını derleyerek kullanmıştır. Bundan başka sekant ve kosekantın işteş fonksiyonalrını keşfetmiş ve O’nun gölgelerin tablosu olarak adlandırdığı, kosekantlar hakkındaki ilk matematiksel tabloyu, 1’den 90’a kadar her bir dereceyi içerecek şekilde hazırlamıştır.
Bettânî’nin diğer önemli keşif ve başarılarından bazıları da şunlardır: Ayın boylamda ortalama hareketinin tesbiti, güneş ve ayın görünür çaplarının ölçülmesi ve güneşinkinin bir yıl, ayınkinin ise anomal ay zarfında değişimlerinin bulunması, bu buluşlardan hareketle Batlamyus’un imkânsız dediği halka şeklinde güneş tutulmasının mümkün olduğu sonucunun çıkarılması ve ayın tutulma derecesinin hesabı için çok sağlam bir metodun geliştirilmesi.
Ölüm tarihi ve yeri tam olarak bilinmesede 929 bugünkü Samarra, Irak’ta ölmüş oluğu tahmin eilmektedir.
Eserleri:
- Kitâbü’z-Zîc. el-Câmiʿ fî ḥisâbi’n-nücûm ve mevâżıʿi mesîrihe’l-mümteḥan
- Kitâbü Maʿrifeti meṭâliʿi’l-bürûc fîmâ beyne erbâʿi’l-felek.
- Risâle fî taḥḳīḳi aḳdâri’l-ittiṣâlât.
- Şerḥu’l-maḳāleti’l-erbaʿa li-Baṭlamyûs
Kaynak:
- İslamansiklopedisi-org.tr-bettani
- Wikipedia-org-wiki-Battanî
- Resim: Wikipedia
- Çapa: Denizde Güvenlik, Karada Dayanıklılık - 10 Aralık 2024
- Çimariva: Denizcilik Tarihinden Günümüze Bir Gelenek - 9 Aralık 2024
- Ziya Gökalp: Türkçülüğün Büyük Düşünürü - 8 Aralık 2024