Tolunoğulları (Arapça: الطولونيون al-Tūlūnīyūn), 868 yılında Ahmed bin Tolun tarafından Mısır’da kurulan ve İslam dünyasında Türk kökenli bir devlet olarak önemli bir yere sahip olan ilk bağımsız Türk-İslam devletidir. Türk komutanların kurduğu bu devlet, kısa sürede Mısır’ı kültürel, ekonomik ve askeri açıdan güçlendirmiştir. Tolunoğulları’nın yönetiminde Mısır, pek çok sosyal ve dini yapının inşası ile adeta bir imar hareketine sahne olmuş ve bu sayede bölgenin refah düzeyi artmıştır.
Tolunoğulları’nın Kuruluşu ve Yönetimi
Kuruluş Yılı: 868
Kuruluş Bölgesi: Mısır
Başkent: Fustat (günümüzde Kahire)
Kurucu: Ahmed bin Tolun
Yıkılış: 905
Tolunoğulları Devleti’nin kurucusu Ahmed bin Tolun, Abbasi Halifesi tarafından Mısır’a vali olarak atanmış; burada yönetim ve ordu teşkilatlanmasını güçlendirerek bağımsız bir devlet yapısı oluşturmuştur. Ahmed bin Tolun’un yönetimi altında, Mısır ve çevresinde askeri ve siyasi nüfuzu arttırmakla kalmayıp Filistin ve Suriye gibi çevre bölgeleri de etkisi altına almıştır. Bu dönemde Tolunoğulları, halifeliğe bağlı kalmakla birlikte kendi iç işlerinde bağımsız hareket ederek Mısır’da yönetimde bağımsız bir yapı oluşturmuşlardır.
İmar ve Kalkınma Faaliyetleri
Tolunoğulları döneminde başta başkent Fustat olmak üzere, Mısır’da birçok yapı inşa edilmiştir. Özellikle Ahmed bin Tolun tarafından inşa ettirilen Tolunoğlu Ahmed Camii, İslam mimarisinin zarif örneklerinden biri olarak kabul edilir ve günümüzde hâlâ ibadete açıktır. El-Ketâ’i bölgesinde ise ordu, milletlere göre yerleşmiş ve yönetimde disiplinli bir askeri düzen kurulmuştur. Bu dönemde Mısır, ekonomik olarak da gelişmiş, halkın üzerindeki ağır vergiler azaltılmış ve ticaretin canlanması sağlanmıştır.
Kültürel ve İlmi Gelişmeler
Tolunoğulları döneminde Mısır, kültürel olarak zengin bir döneme girmiştir. Dönemin önde gelen âlimleri ve şairleri, Ahmed bin Tolun’un ve onun ardından Humareveyh’in cömertliği sayesinde Mısır’da toplandılar. Bu devirde özellikle Arap dili, edebiyatı, fıkıh, tefsir gibi alanlarda önemli çalışmalar yapılmıştır. Arap edebiyatının önemli isimlerinden El-Velid bin Muhammed et-Temîmî, Ahmed bin Câfer ed-Dineverî gibi alimler bu dönemde yaşamıştır.
Devletin Zayıflaması ve Yıkılışı
Tolunoğulları Devleti, Ahmed bin Tolun’un ardından oğlu Humareveyh döneminde genişlemeye devam etmiştir. Ancak Humareveyh’in 896’da ani ölümüyle devlet güç kaybetmiş ve iç karışıklıklar yaşamaya başlamıştır. Özellikle Karmatilerle mücadele yetersiz kalmış ve Abbasi Halifesi, 905 yılında bölgeyi tekrar kontrol altına almıştır. Halife El-Muktefi’nin gönderdiği ordu, Tolunoğulları Devleti’ni sonlandırarak Mısır’ı Abbasilere bağlamıştır.
Tolunoğulları’nın Mirası
Tolunoğulları Devleti, Mısır’da siyasi istikrar sağlamakla kalmamış, aynı zamanda kültürel, ekonomik ve mimari açıdan da bölgeye büyük katkılarda bulunmuştur. Özellikle inşa ettikleri yapılar, Mısır’ın sosyal hayatını zenginleştirmiş ve Mısır tarihine kalıcı bir iz bırakmıştır. Tolunoğlu Ahmed Camii ve onun yanında inşa edilen sosyal yapılar, devrin ihtişamını günümüze taşımaktadır.
Kaynaklar:
- Tolunoğulları. Vikipedi.
- AHMED b. TOLUN.İslam Ansiklopedisi
- Tolunoğulları Cami. İslam Ansiklopedisi
- Çapa: Denizde Güvenlik, Karada Dayanıklılık - 10 Aralık 2024
- Çimariva: Denizcilik Tarihinden Günümüze Bir Gelenek - 9 Aralık 2024
- Ziya Gökalp: Türkçülüğün Büyük Düşünürü - 8 Aralık 2024