Osmanlı Devleti, 19. yüzyıla kadar dış ilişkilerini Reis-ül Küttablık adı verilen bir kurum aracılığıyla yürütüyordu. Ancak, 19. yüzyılda Avrupalı devletlerle ilişkilerinin giderek karmaşıklaşması ve önem kazanması üzerine, bu kuruma yeni görevler ve sorumluluklar yüklenmeye başlandı. 1836 yılında, Reis-ül Küttablık, Umur-ı Hariciye Nazırlığı adını aldı ve bu kurum, Osmanlı Devleti’nin dış ilişkilerini yürütmekle görevli ana kurum haline geldi.
Hariciye Nazırlığı, günümüzde Dışişleri Bakanlığı’na karşılık gelen bir kurumdur. Kurumun başında Hariciye Nazırı bulunurdu. Hariciye Nazırı, padişah tarafından atanırdı ve devletin dış politikasını belirlemede önemli bir rol oynardı.
Hariciye Nazırlığı, Osmanlı Devleti’nin dış politikasında önemli bir rol oynamıştır. Kurum, Avrupalı devletlerle yapılan anlaşmalarda, kapitülasyonların kaldırılması için yapılan mücadelede ve Balkan Savaşları’ndan sonra imzalanan Lozan Antlaşması’nın müzakerelerinde önemli görevler üstlenmiştir.
Hariciye Nazırlığına ilk atanan devlet adamlarının çoğu Tercüme Odası’ndan yetişmiş kimselerdi. Bu kişilerin çoğu sadrazamlığa kadar yükselmiş, bazıları Hariciye Nazırlığı göreviyle sadrazamlık görevi arasında defalarca mekik dokumuşlardır.
Hariciye Nezareti II. Abdülhamit’in padişahlık yıllarında 1885, 1889, 1900, ve 1902 yıllarında 4 kez Salname-i Umur-ı Nezaret-i Hariciyye adında yayınlanan Salnameler Hariciye Nazırlığı hakkında geniş bir bilgi kaynaklarıdır.
Müslüman olmayan Osmanlı devlet adamları da 4 kez Hariciye Nazırlığına getirilmiştir. 93 Harbi’nden sonra imzalanan Berlin Antlaşması’nın müzakerelerini yürüten Rum asıllı Aleksandros Karatodori ve Sava Paşa, 1879 yılında, Osmanlı Ermeni devlet adamı Gabriel Noradunkyan 1912 yılında, Katolik Rum devlet adamı Yusuf Franko Paşa ise 1919 yılında Hariciye Nazırlığı görevini yürütmüşlerdir.
4 Kasım 1922 tarihine kadar görev yapan Ahmed İzzet Paşa Osmanlı Devleti’nin en son Hariciye Nazırıdır. Cumhuriyet kurulduktan sonra Hariciye Nazırlığı Ankara’ya taşındı, önce Hariciye Vekaleti, sonra da Dışişleri Bakanlığı adını aldı.
Nazırlar listesi
- Akif Paşa (1836)
- Ahmed Hulusi Paşa (1836-1837)
- Mustafa Reşit Paşa (1837-1838)
- Mehmed Nuri Efendi (1838-1839)
- Mustafa Reşit Paşa (1839-1841)
- Sadık Rıfat Paşa (1841)
- İbrahim Sarim Paşa (1841-1843)
- Sadık Rıfat Paşa (1843-1844)
- Mehmed Şekib Efendi (1844)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1844-1845)
- Mustafa Reşit Paşa (1845-1846)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1846-1848)
- Sadık Rıfat Paşa (1848-1848)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1848-1852)
- Keçecizade Fuat Paşa (1852-1853)
- Sadık Rıfat Paşa (1853)
- Mustafa Reşit Paşa (1853-1854)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1854)
- Mehmed Esad Safvet Efendi (1854-1855) vekâleten
- Keçecizade Fuat Paşa (1855-1856)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1856)
- İbrahim Edhem Paşa (1856-1857)
- Ali Galib Paşa (1857)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1857)
- Keçecizade Fuat Paşa (1857-1858)
- Mahmud Nedim Paşa (1858-1860) vekâleten
- Mehmed Esad Safvet Efendi (1860) vekâleten
- Mehmed Emin Âli Paşa (1860-1861)
- Keçecizade Fuat Paşa (1861)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1861-1867)
- Keçecizade Fuat Paşa (1867-1869)
- Mehmed Esad Safvet Paşa (1869)
- Mehmed Emin Âli Paşa (1869-1871)
- Server Paşa (1871-1872)
- Mehmed Cemil Paşa (1872)
- Halil Şerif Paşa (1872-1873)
- Mehmed Esad Saffet Paşa (1873)
- Mehmed Raşid Paşa (1873-1874)
- Ahmed Arifi Paşa (1874)
- Mehmed Esad Saffet Paşa (1874-1875)
- Mehmed Raşid Paşa (1875-1876)
- Mehmed Esad Saffet Paşa (1876-1877)
- Ahmed Arifi Paşa (1877)
- Server Paşa (1877-1878)
- Mehmed Esad Saffet Paşa (1878)
- Asım Mehmed Paşa (1878)
- Aleksandros Karatodori (1878-1879)
- Mehmed Esad Saffet Paşa (1879)
- Sava Paşa (1879-1880)
- Abidin Paşa (1880)
- Asım Mehmed Paşa (1880-1881)
- Said Halim Paşa (1881-1882)
- Asım Mehmed Paşa (1882)
- Mehmed Esad Saffet Paşa (1882)
- Ahmed Arifi Paşa (1882-1884)
- Asım Mehmed Paşa (1884-1885)
- Said Halim Paşa (1885-1896)
- Turhan Paşa (1896-1899)
- Said Halim Paşa (1899)
- Ahmed Tevfik Paşa (1899-1909)
- Mehmed Rifat Paşa (1909-1911)
- İbrahim Hakkı Paşa (1911)
- Mustafa Asım Bey (1911-1912)
- Gabriel Noradunkyan (1912-1913)
- Said Halim Paşa (1913-1915)
- Halil Bey (1915-1917)
- Ahmed Nesimi Bey (1917-1918)
- Mehmed Nabi Bey (1918)
- Mustafa Reşit Paşa (1918-1919)
- Yusuf Franko Paşa (1919)
- Damat Ferid Paşa (1919)
- Abdüllatif Safa Bey (1919)
- Mustafa Reşit Paşa (1919-1920)
- Abdüllatif Safa Bey (1920)
- Damat Ferid Paşa (1920)
- Abdüllatif Safa Bey (1920-1921)
- Ahmed İzzet Paşa (1921-1922)
Kaynak:
- Wikipedia- Hariciye_Nezâreti
- Aykut, Mustafa. “Osmanlı Hariciye Nazırlığı’nın 1836-1922 Dönemindeki İşleyişi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
Kerimusta.com/Kerim Yarınıneli
- Çapa: Denizde Güvenlik, Karada Dayanıklılık - 10 Aralık 2024
- Çimariva: Denizcilik Tarihinden Günümüze Bir Gelenek - 9 Aralık 2024
- Ziya Gökalp: Türkçülüğün Büyük Düşünürü - 8 Aralık 2024