Mukarnas Sanatı: Üç Boyutlu Dantel
Mukarnas, İslam sanatında mimari yapılarda görülen geometrik bir bezeme çeşididir. Kademeli çıkıntıların olduğu basamaklı çatma tavandan oluşan kubbe ile birlikte başlık türü olup, rengârenk alacalı işleme manalarına gelir. Mukarnas, evrensel birlik ve denge düşüncesiyle çokgen ve çok köşeli yıldızlarla somutlaştırılmış, Anadolu Türk Sanatı’nda 12. yüzyılın başlarında bezemede tek anlatım aracı olarak kullanılmıştır.
Mukarnas işçiliği, üzerinde yer aldığı yapıyı tarihlendiren ya da ülkelere göre yapıya kimlik veren özellikler sunar ve genellikle camiler, türbeler, saraylar ve kümbetler gibi yerlerde kullanılır.
Mukarnas, İslam mimarisinde önemli bir geçiş unsuru olarak kullanılan ve geometrik bir tasarımın üçüncü boyuta aktarılmış bir uygulamasıdır. Mukarnasın tarihi, İslam sanatının mistik anlamını geometrik biçimlerle ifade etme geleneğine dayanır. Anadolu Türk Sanatı’nda 12. yüzyılın başlarında bezemede kullanılan çokgen ve çok köşeli yıldızlarla somutlaştırılmıştır. Bu dönemde, yüzeysel bezemede geometrik tasarım birikimi prizmatik öğelere dönüştürülmüş ve bu öğelerin yan yana ve üst üste gelerek geliştirdikleri bezeme türüne mukarnas adı verilmiştir1.
Mukarnas işçiliği, üzerinde yer aldığı yapıyı tarihlendiren ya da ülkelere göre yapıya kimlik veren özellikler sunar. Mukarnas, Orta Asya’dan Endülüs’e kadar genişleyen bir kültür coğrafyasında uzun süre Müslüman mimarlara teknolojik bir üstünlük sağlamıştır. Mukarnasın boyut değiştirme imkânları çok yönlü olup, yalın diziler halinde ilerleyen üçgen ya da prizmatik formlardan teşekkül edebilirken, içi motif dolgulu hücreler halinde farklı doğrultularda yayılan örnekleri de vardır.
Mukarnas, İslam mimarisinde çok yönlü bir süsleme ve geçiş unsurudur. Farklı kullanım alanları şunlardır:
– Mihrap kavsaralarında: Mihrapların arkasındaki yarım kubbe şeklindeki alanlarda estetik bir geçiş sağlar.
– Şerefelerde: Minarelerin balkon kısımlarında dekoratif bir öğe olarak yer alır.
– Taç kapılarında: Giriş kapılarının üst kısmında, görsel bir zenginlik katmak için kullanılır.
– Geçiş unsurlarında: Farklı mimari elemanlar arasında geçişi yumuşatmak ve süslemek için tercih edilir.
Mukarnas, aynı zamanda çeşitli malzemelerle (ahşap, tuğla, taş, çini gibi) üretilebilir ve bu sayede mimaride geniş bir kullanım alanına sahiptir¹. İslam sanatının bünyesinde yer alan mimari yapılarda büyük bir öneme sahip olan mukarnas, camiler, türbeler, saraylar ve kümbetler gibi yerlerde sıkça kullanılmaktadır.
Kerim Yarınıneli/KerimUsta.com
Kaynak:
- Mukarnas nedir?Nerelerde neden kullanılır?
- Wikipedia-Mukarnas
- İslam Ansiklopedisi-Mukarnas
- Berat Kandili: Dualarla Gönüllerin Aydınlandığı Gece - 13 Şubat 2025
- Teknoloji Terimleri: Önemli Kısaltmalar ve Anlamları - 11 Şubat 2025
- Lao Tzu: Taoizmin Bilgesi ve Yolun Felsefesi - 10 Şubat 2025