Matrakçı Nasuh: Çok Yönüyle Bir Dahi

Matrakçı Nasuh: Çok Yönüyle Bir Dahi

Matrakçı Nasuh, 16. yüzyılda yaşamış Boşnak asıllı bir Osmanlı devlet adamı, polimat, matematikçi, tarihçi, ressam ve minyatürcüdür. Kendisinin icat ettiği Matrak adlı bir oyunla da tanınmaktadır. Osmanlı padişahlarına hizmet etmiş, Enderun’da öğretmenlik yapmış, matematik ve geometri üzerine eserler yazmış, Osmanlı tarihi ve seferleri hakkında kitaplar kaleme almış, kendi tarzı olan “Matrakçı üslubu” ile şehir ve manzara resimleri çizmiştir. Matrakçı Nasuh’un resimlerinde, Osmanlı seferleri sırasında gördüğü şehir ve manzara tasvirleri vardır. Bu resimlerde, şehirlerin mimari özellikleri, sokakları, camileri, kaleleri, köprüleri, nehirleri, dağları, ağaçları ve insanları gibi pek çok detay yer almaktadır.

Matrakçı Nasuh, resimlerini kendi geliştirdiği bir üslupla yapmıştır. Bu üsluba göre, resimlerde kuşbakışı bir perspektif kullanılmış, şehirlerin planları ve coğrafi konumları gösterilmiştir. Resimlerdeki renkler canlı ve parlak, çizgiler ince ve keskindir. Resimlerdeki insanlar, hayvanlar ve bitkiler de gerçekçi bir şekilde betimlenmiştir. Matrakçı Nasuh’un resimleri, Osmanlı minyatür sanatının en önemli örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Matrakçı Nasuh’un en ünlü eserlerinden biri, Süleymanname’dir. Bu eserde, I. Süleyman’ın İran seferini anlatmakta ve sefer boyunca karşılaşılan şehirleri ayrıntılı bir şekilde resmetmektedir.

Matrak oyunu, Osmanlılar tarafından geliştirilen bir askeri spor dalıdır. Bu oyunda, oyuncuların her birinin elinde bir tahta kılıç (matrak) ve bir yastık (kalkan) bulunur. Oyuncuların başlarında da miğfer ve yüzlerinde siperlik vardır. Oyunun amacı, rakibin kafasına matrakla dokunmaktır. Her dokunuş bir puan değerindedir. Sert vurmak, kalkanla vurmak, oyun aletlerini yere atmak veya rakibe bedensel olarak vurmak yasaktır.

Matrak oyunu 60 çeşit oyunu içerir. Bunlardan bazıları kesme, bağla, sanı, bagal, sürme, kulak, bağla-top, top-kafa gibi isimler taşır.

Matrak oyunu, Osmanlı kültürünün bir parçası olarak günümüzde de yaşatılmaktadır. Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu, matrak oyununun kurallarını yeniden düzenlemiş ve yarışmalar düzenlemektedir.

Matrakçı Nasuh, aynı zamanda bir kılıç ustası ve silahşordu. Enderun’da silah kullanma dersleri vermiş, kendi buluşu olan Matrak oyununu geliştirmiş ve yaygınlaştırmıştır. Matematik alanında da birçok yenilik ve buluşa imza atmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

Uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlamış ve bu konuda kendinden sonra gelenlere öncülük etmiştir. Kafes çarpım yöntemini icat etmiş ve Enderun okulunda yaygın olarak kullanmıştır. Bu yöntem, John Napier’in Avrupa’ya yeniden tanıtmasından yaklaşık 50 yıl önce Osmanlı matematikçileri tarafından biliniyordu. Matematik ve geometri üzerine iki kitap yazmıştır: Cemâlü’l-Küttâb ve Kemâlü’l-Hussâb, ve Umdet-ul Hisab. Bu kitaplarda aritmetik, cebir, geometri, trigonometri, astronomi ve hesap makinesi gibi konuları işlemiştir.

Kafes çarpım yöntemi:

Bu yöntem, 16. yüzyılda Matrakçı Nasuh tarafından icat edilmiş ve Enderun okulunda matematik eğitiminin bir parçası olarak okutulmuştur. Bu yöntem, John Napier’in Avrupa’ya yeniden tanıtmasından yaklaşık 50 yıl önce Osmanlı matematikçileri tarafından biliniyordu.

Bu yöntemde, çarpma işlemi sırasında kafes benzeri bir sayı tablosu kullanılır. Çarpmak istediğimiz sayıların basamakları, tablonun sütunlarına ve satırlarına yerleştirilir. Tablodaki her hücrede, ilgili sütun ve satırın çarpımı yazılır. Çarpım sonucu iki basamaklı ise, sol üst köşeye birinci basamak, sağ alt köşeye ikinci basamak yazılır. Çarpım sonucu tek basamaklı ise, sol üst köşeye sıfır, sağ alt köşeye çarpım sonucu yazılır. Tablo doldurulduktan sonra, tablonun sağ alt köşesinden başlayarak, çaprazlamasına toplama işlemi yapılır. Toplama sonucu iki basamaklı ise, birinci basamak bir sonraki toplamaya aktarılır, ikinci basamak sonuca yazılır. Toplama sonucu tek basamaklı ise, sonuca yazılır. Bu işlem, tablonun sol üst köşesine gelinceye kadar devam eder. Son olarak, elde edilen sayılar birleştirilerek çarpma işleminin sonucu bulunur.

Bu yöntemin çalışmasını örnek olarak 1234 x 5678 = ? sorusunu çözmeye çalışalım. Bu soru için bir tablo oluşturuyoruz ve çarpmak istediğimiz sayıların basamaklarını tablonun sütunlarına ve satırlarına yerleştiriyoruz.

    1  2  3  4
 5  5 10 15 20
 6  6 12 18 24
 7  7 14 21 28
 8  8 16 24 32

Tablodaki her hücrede, ilgili sütun ve satırın çarpımını yazıyoruz. Çarpım sonucu iki basamaklı ise, sol üst köşeye birinci basamak, sağ alt köşeye ikinci basamak yazıyoruz. Çarpım sonucu tek basamaklı ise, sol üst köşeye sıfır, sağ alt köşeye çarpım sonucu yazıyoruz.

    1  2  3  4
 5 00 00 00 00 05
   05 10 15 20
 6 00 00 00 00 06
   06 12 18 24
 7 00 00 00 00 07
   07 14 21 28
 8 00 00 00 00 08
   08 16 24 32

Tablo doldurulduktan sonra, tablonun sağ alt köşesinden başlayarak, çaprazlamasına toplama işlemi yapıyoruz. Toplama sonucu iki basamaklı ise, birinci basamak bir sonraki toplamaya aktarılır, ikinci basamak sonuca yazılır. Toplama sonucu tek basamaklı ise, sonuca yazılır.

    1  2  3  4
 5 00 00 00 00 05
   05 10 15 20
 6 00 00 00 00 06
   06 12 18 24
 7 00 00 00 00 07
   07 14 21 28
 8 00 00 00 00 08
   08 16 24 32
    |  |  |  |  |
    2  4  8  0  0
   /  /  /  /  /
  1  2  4  4  0
 /  /  /  /
 1  2  3  2
/  /  /
 1  1  1
/  /
 0  0
/
 0

Bu işlem, tablonun sol üst köşesine gelinceye kadar devam eder. Son olarak, elde edilen sayılar birleştirilerek çarpma işleminin sonucu bulunur.

7006652

Böylece, 1234 x 5678 = 7006652 olduğunu görüyoruz.

Eserleri

Matematik

  • Cemâlü’l-Küttâb ve Kemâli’l-Hüssâbin
  • Umdetü’l-Hisâb

Tarih

  • Mecmuatü’t-Tevârih
  • Süleymannâme
  • Fetihname-i Karabuğdan
  • Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn
  • Savaş sanatları
  • Tuhfet-ul Guzat

Kaynak: 

Kerim Usta
Kerim Usta tarafından yazılan son yazılar (Hepsi)
Etiketler: , , , , ,

Yorum yapmaya ne dersiniz?