Hoca Dehhani’nin yaşadığı yıllar tam olarak tesbit edilemezse de şiirlerindeki bilgilerden 14. yüzyıl’ın ilk çeyreğinde doğmuş olduğu ve 14.yy’ın sonunda ise vefaat ettiği sanılmaktadır. Kimi araştırmacılara göre 13. yy’da yaşadığı kesindir.
Dehhani’nin şiirleri ise gazel ve kaside şeklindedir. Araştırmacılar arasında Dehhânî’den ilk olarak Fuat Köprülü bahsederek yedi şiirle ilim dünyasına tanıtmıştır. Hayat mecmuasında yayımlanan bir yazıda Köprülü, Millet ve İstanbul Üniversitesi Kütüphanelerinde Şikari’nin Karaman tarihine dair bir eserinin Yarcanî’nin Şâhnâme ‘sinde kayıtlı olduğunu söyler. Bu eserde Selçuklu hükümdarı I. Alaaddin Keykubad’ın (saltanatı 1220-1237) Dehhânî’ye bir Selçuklu Şehnâme’si yazmayı emr ettiği ifade edilmektedir. Bu emir üzerine 20.000 beyitlik bir Şâh-nâme yazmıştır. Kayıtlarda olan bu eser ne yazık ki günümüzde halen bulunamamıştır.
Bugüne kadar yapılan çeşitli araştırmalarda Hoca Dehhani’ye ait bir kaside, yedi gazel olmak üzere toplam sekiz manzume olduğu araştırmacıların bilgisine sunulmuştur.
Gazeller en az 5, en çok 22 beyitle yazılmış olup, 55 gazel 7 beyitle yazılmıştır. Şair, toplam 106 manzumede 9 bahir ve 15 farklı aruz kalıbı kullanmıştır. Bu kalıplardan en çok kullanılanı muzârî bahrinde düzenlenmiş olan mef û lü / fâ ‘i lâ tü / me fâ ‘î lü / fâ i lün vezni olup, 22 kez tekrarlanmıştır.
Hoca Dehhani Divanı’ndan Örnekler:
Kaside (28b-29b)mef˘ūlü/fā˘ilātü/mefā˘īlü/fā˘ilün
- Dünyā maķām-ı Işret ü dār-ı beķā degül
Cüzvī-durur ana nažarum muslaķā degül - Kim geldi bu maķāma ki bin dürlü derd-ile
Gitdükde işi nāle vü vā gasretā degül - Nergis gibi göz aç bu gülistān içinde bul
Bu tāze gül ki hemdem-i hār-ı cefā degül - Yüzün suyını oda döküben bu hāk içün
Ömrüni virme yile ki bād-ı hevā degül - Ger dilesen ki gācetüni gaķ revā ķıla
Bu dirlik-ile ölmegil āhir revā degül - Yek-reng ol ki kimse sana garf dutmaya
Kim hīç elīfün arķası yükden dü-tā degül - Bu düzme sūret-ile nicesi er olasın
Kim er şi˘ārı sıdķ u safādur ķabā degül - Bū-cehl Agmed-ile egerçi beşer-durur
sūretde ille ma˘nīde çün Mussafā degül - Niteki ney-şeker ney-ile bir rengedür müdām
İllā şeker magalli ney-i būriyā degül - Ķoma śevāb yolını ķılma hasā dahı
Ehl-i śevāb bile ki bu söz hasā degül - İy yār sen elüni özünden tamām yu
Kim kendözinden el yumayan pārsā degül - Nefs-i merīd-i mürtedi öldürmeyen be-cid
Tīg-i cihād-ı cehd-ile ehl-i gazā degül - Şol kim günāh-ıla ķara ķılmadı nāmesin
Ag eyledi yüzini ki gözi ķara degül - Ol genc üstine oturanun çü ejdehā
Şimdi lagidde mūnisi cüz ejdehā degül - Ķālū belā elest güninde diyenlere
Renc ü belā vefā vü keremdür belā degül - Işķ bābını oķumayan illā rumūzını
Ne bā bile ki ol ehl-i velā degül11 - Ol kim belā vü mignete sabr eyleyümedi
Ķālū belā[dan] ana söz açmaķ revā degül - Bundan ķıyās eyle ki Mecnūna Leylīnün
Cevr ü cefāsı mihr ü vefādur cefā degül - Işķun yolında subg bigi sādıķ olmayan
Bilün ki gönli sopsolu sıdķ u safā degül - Görsün bu mis vücūdumuzı nice ķıldı zer
Ol kūr kim dir er nažarı kīmyā degül - Ol sūreti gedā ki mülūke baş egmedi
Sulsān-ı ma˘nī diniz ana kim gedā degül - Ol pādişeh kim ancılayın bir gedāydan
Himmet dilemedi iline pādşā degül - Dehhāni sözlerini ķulaguna küpe ķıl
Her biri dürr-i ma˘nī-durur kehrübā degül - Çıķarma zīnhār ķulagundan anı kim
Bir gün sana gerek ola yalguz ana degül
Kaynak:
- Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 15, İstanbul 2015, 1-26.
- Hoca Dehhani (13.Yüzyıl)-Turkedebiyati.org
Bir yanıt yazın