Çin ve İran Kaynaklarında Göç Destanı Anlatımı
Göç Destanı, Türk kültürünün önemli bir parçasıdır. Türklerin ana vatanlarından göç etmelerini, dünyayı fethetmelerini ve din değiştirmelerini anlatır. Bu destan, Uygur Türklerinin destanıdır ve Türeyiş Destanı’nın devamı niteliğindedir. Bu destanın Çin ve İran kaynaklarında farklı şekillerde kaydedildiği bilinmektedir. Bu kaynaklar, destanın tarihsel, dinsel ve kültürel yönlerini yansıtmaktadır. Bu yazıda, Çin ve İran kaynaklarına göre Göç Destanı’nın anlatımını inceleyeceğiz. Bu inceleme, destanın içeriğini, türünü, varyantlarını ve kültürel önemini anlamamıza yardımcı olacaktır.
Çin Kaynaklarına Göre Göç Destanı’nın Anlatımı
Uygur ülkesinin merkezinde, Togla ve Selenge ırmaklarının birleştiği noktada, Kumlançu isimli bir tepe uzanır. Bu tepenin diğer bir ismi de Hulin dağıdır. Hulin dağında iki ağaç yan yana dikilmiştir. Bu ağaçlardan biri kayın, diğeri ise çınar ağacıdır. Bir gece, kayın ağacının dallarına gökten bir mavi ışık konar. Irmakların kenarında yaşayan insanlar bu ışığı şaşkınlıkla izlerler. Bu ışık Tanrı’nın bir armağanıdır; kayın ağacının üzerinde aylarca kalır. Kutsal ışığın etkisiyle ağacın gövdesi kabarır, büyür. Ağaçtan, hoş hoş türküler yükselir. Gece olunca, ağacın çevresi otuz adım öteden bile parlar.
Bir gün, ağacın gövdesi aniden çatlar. İçinden beş küçük odacık belirir. Her odacığın içinde bir çocuk vardır. Çocukların ağızlarında birer emzik asılıdır; onlar bu emziklerden süt emmektedirler. Işıktan doğmuş olan bu kutsal çocuklara halk ve halkın önderleri çok büyük saygı duyarlar.
Çocukların en büyüğüne Sungur Tigin, ikincisine Kotur Tigin, üçüncüsüne Tükel Tigin, dördüncüsüne Or Tigin, beşinci ve en küçüğüne de Bögü Tigin derler. İnsanlar, bu beş çocuğu Tanrı’nın gönderdiğine inanırlar. İçlerinden birini kagan yapmak isterler. Bögü Tigin diğerlerinden daha güzel, daha yiğit, daha akıllıdır. Halk, Bögü Tigin’in hepsinden üstün olduğunu görür, onu kagan seçer. Bögü Han, büyük bir törenle tahta oturur. Kendisinden sonra gelen otuzdan fazla soyu da Uygurlar’ın başında kalır.
Yıllar geçer. Bir gün Yolun Tigin Uygurlar’a kagan olur. Yolun Kağan’ın Kalı Tigin adında bir oğlu vardır. Yolun Kağan, oğlu Kalı Tigin’e Çin prenseslerinden Kiu-Lien’i eş olarak verir. Kalı Tigin ile Kiu-Lien evlenirler.
Evlendikten sonra Kiu-Lien, sarayını Kara-Kurum’daki Hatun Dağı’na kurar. Hatun Dağı’na “Gök Ruhlarının Dağı” adı da verilir. Hatun Dağı’nın etrafında daha birçok dağ vardır. Bu dağlardan biri Tanrı Dağı’dır. Tanrı Dağı’nın güneyinde de Kutlu Dağ yer alır. Kutlu Dağ, dev bir kaya parçasıdır.
Günlerden bir gün Çin elçileri, yanlarında falcılarla birlikte Kiu-Lien’in sarayına gelirler. Çin elçileri ile falcılar aralarında şöyle konuşurlar.
“Türk ülkesinin bütün varlığı, bütün mutluluğu Kutlu Dağ denilen bu kaya parçasına dayanır. Türkler’i yok etmek istiyorsak bu kayayı ellerinden almalıyız.”
Elçiler aralarında böyle konuşup anlaştıktan sonra Kalı Kağan’a giderler. Ona şöyle derler:
“Siz bizim bir prensesimizle evlendiniz. Bizim de sizden bir ricamız olacak. Kutlu Dağ’ın taşları sizin değerli ülkenizce kullanılmamaktadır. Sizin yerinize biz bu taşları değerlendirelim.”
Genç kagan, bu isteği kabul ettiğinde sonucun ne olacağını hesap edemez; Çinliler’in isteğini kabul eder. Böylece yurdun bir parçası olan kayayı onlara verir. Oysa Kutlu Dağ kutsal bir kaya idi. Türk ülkesinin mutluluğu bu kayaya bağlıydı; kutsal taş Türk yurdunun bölünmez bütünlüğünü simgeliyordu. Tılsımlı kaya düşmana verilirse bu bütünlük bozulacak, Türkler’in bütün mutluluğu gidecekti. Kağan bu kutsal kayayı Çinliler’e verir. Ama kaya, kolay kolay sökülüp götürülecek gibi değildir. Bunu gören Çinliler kayanın etrafına odun kömür yığarlar, kayayı ateşe verirler. Kaya kızınca üzerine sirke dökerler, parçalarına ayırırlar. Her bir parçayı alırlar, ülkelerine götürürler.
İşte, ne olduysa o zaman oldu. Türkeli’nin bütün hayvanı, bütün bitkisi, bütün insanı konuşmağa başlarlar; kendi dillerince kayanın düşmana verilmesine duydukları acıyı dile getirirler, ağlarlar. Yedi gün sonra vicdansız kagan ölür. Ama kaganın ölümüyle de ülke felaketten kurtulamaz. Bir Çin prensesi uğruna verilen yurdun kayası, Türkeli’nin yıkımına sebep olur. Halk huzur bulamaz. Irmaklar teker teker kurur. Göllerin suyu buharlaşır, kaybolur. Topraklar kurur, ürün vermez olur. Yolun Kağan’dan sonra başa geçen kaganlar da peş peşe ölürler.
Günler sonra Türk tahtına Bögü Kağan’ın torunlarından biri geçer. O zaman yurtta canlı olsun cansız olsun, evcil olsun yaban olsun, çoluk olsun çocuk olsun, soluk alan olsun almayan her ne varsa bir ağızdan “Göç!… Göç!…” diye haykırırlar. Derinden, inleyerek, hüzün dolu, eli yüreğinde kalmış bir haykırıştır bu. İnlemelere yürek dayanmaz.
Uygurlar bu haykırışları bir ilahî emir bilirler. Toplanırlar, yola çıkarlar. Yurtlarını, yuvalarını terk edip bilmediği ülkelere göç ederler.
Sonunda adına Turfan denilen bir yere geldiler. Burada sesler kesildi. Uygurlar bu yere kondular, beş kent kurup yerleştiler. Adını da Beş-Balıg koydular. Burada yaşayıp çoğaldılar.
Sıra ikinci sayfada İran Kaynaklarında ki anlatımına geldi.
Herkesin bir yaşama nedeni var. Benimkiyse, bir “Sevda”…