İmam-ı Azam Ebu Hanife’den Güzel Sözler
- Günah işlemeyi zillet, günahı terk etmeyi mürüvvet gördüm ve bildim.
- İnsan, her şeye şifa veren tek varlığın Allahü Teâlâ olduğuna inanır, bununla beraber derdine deva olması için ilaç kullanır. Çünkü ilaç bir sebeptir. Şifasını verecek olan ise Allahü Teâlâdır.
- Devlet başkanı sana bir mesele arz ettiğinde, söylediklerini kabul edeceğine kani olmadıkça, o meseleyi çözmeyi kabul etme.
- Hakkı söyleme konusunda sultan dahil hiç kimseden korkma.
- Avamın (sıradan insanların) arasında, sorulmadan rastgele konuşma.
- Eğer bilmediklerim ayağımın altında olsaydı, başım göğün en yüksek katına değerdi.
- Mümin, Allahü Teâlâdan korktuğu kadar hiçbir şeyden korkmaz. Şiddetli bir hastalığa yakalanır veya feci bir kaza veya belaya uğrarsa, gizli veya açık: “Ya Rabbi, bana bu belayı neden verdin?” diye şikayetçi olmaz. Tersine hastalığa, belaya ve kazaya rağmen Allahü Teâlâyı anar ve şükreder.
- Din ilminde konuşan kimse, Allahü Teâlânın kendisine: «Benim dinimde sen nasıl fetva verdin, nasıl söz söyledin?» sualini sormayacağını zannediyorsa, kendisine ve dinine gevşeklik etmiş olur.
- Bir kimse fıkıh bilmez, fıkhın kıymetini ve fıkıh âlimlerinin değerini bilmezse, böyle âlimlerle oturmak (kitaplarını okumak, fıkıh öğrenmek) kendisine ağır gelir.
- Şaşarım şu kimselere ki, zanla konuşurlar ve onunla amel ederler!
Dinin alışveriş kısmını bilmeyen, haram lokmadan kurtulamaz ve ibadetlerin sevabını bulamaz. Zahmetleri boşa gider ve azaba yakalanır ve çok pişman olur. - Allahü Teâlâ, kendisine şükür ismini vermiştir. Çünkü Allahü Teâlâ, iyiliği ödüllendirir. O, merhamet edenlerin en merhametlisidir.
- Allahü Teâlâ bize, insanların mümin olanlarını sevmemizi, onlara karşı saygı beslememizi ve asla kırıcı olmamamızı, kalplerinde ne sakladıklarını bilemeyeceğimizi, hareketlerimizi buna göre ayarlamamızı emretmiştir.
- Ashab-ı Kiram’dan bize gelen, bildirilen her şeyin başımızın üstünde yeri vardır.
- Gereksiz yere çarşıya, pazara sıkça çıkma.
- Olgunluğa erişmemiş yeni yetişmelerle çok konuşma, senli benli olma.
Sokaklarda, mescidlerde yiyip içme. Yol kenarlarındaki çeşme ve sulardan su içme. - Mümin, Allahü Teâlânın kendisini devamlı denetlediğini bilir. Kimsenin bulunmadığı bir yerde veya herkesin yanında olsun, mutlaka Allahü Teâlânın onu denetlediğine inanır. Krallar ve sözde büyük adamlar ise, ne gizli ve ne de açık bir yerde herhangi bir kişiyi denetleyemezler.
- Yol ortasında oturma, yok illâ da oturacaksan hiç olmazsa mescidlerde otur.
Dükkanlarda oturma. - Kulların birbirlerine karşı işledikleri suçlar, kendileri için bir zulümden ibarettir.
- Avam arasında ne gül, ne de tebessüm et, yılışık olma.
- İpek ve ipek karışımı elbiseleri giyme, ahmaklığa yol açar.
- Evlilik hayatının tüm ihtiyaçlarını karşılayabilecek duruma gelmedikçe evlenme. Önce ilim talep et, sonra helâl mal kazan, sonra da evlen.
- Tartışma kurallarına uymayanlar ve çıkar elde etmek için tartışanlarla tartışma.
- Bir kimsenin ilmi, kendisini Allahü Teâlânın yasaklarından men etmiyorsa, o kimse büyük tehlikededir.
- Kazançsız ve azıksız on yıl da kalsan ilimden yüz çevirme. Çünkü ilimden yüz çevirdiğinde maişet derdi, geçim sıkıntısı sana musallat olur.
- Senden başkalarının yaptığından daha çok ibadet ve taatte bulunmaya çalış ki, ilmin meyveleri üzerinde görülsün.
- Her daim Allah’tan kork, emaneti edâ et, seviyeli seviyesiz tüm insanlara nasihat et.
- Alimleri bulunan bir yere vardığında orada sadece sen varmış havasına bürünme. Halkı etrafına toplayıp çekip çevirmeye kalkışma. Onların hocalarına dil uzatma. Lüzumsuz ve yersiz tartışmalara girme. Delilsiz, kaynaksız konuşma. Onlardan biri imiş gibi ol. Yoksa sana hased ederler.
Allah için, hep göründüğün gibi ol. Nasılsan öyle görün. - Ancak dini konularda hatalarını gördüklerini diğer insanlara bildir ki ondan sakınsınlar ve ona uymasınlar. Bu konuda hiç kimsenin makam ve mevkisinden çekinme ki, hiç kimse dini bozmaya, bid’atları hortlatmaya cesaret edemesin. Çünkü Allah bu konuda senin ve dinin yardımcısıdır.
- Talebelerine, sanki onlar senin çocuklarınmış gibi eğil ki, onların ilme arzuları artsın.
- Ancak ilmi bir ihtiyaçtan dolayı devlet başkanı ile yakin ilişki içinde ol. Onun yanında ateş içerisinde imiş gibi ol. Çünkü sultan kendisi için istediğini başka hiç kimse için istemez.
- Çok gülmekten sakin, çünkü o kalbi öldürür.
- Gençliğinde hep ilimle uğraş. Çünkü gençlik, gönlün ve zihnin boş ve temiz olduğu andır.
- Avamın ve tacirlerin yanında ilme ve dine ait olmayan sözlerden kaçın ki, mala rağbet ve sevgin üzerinde durulmasın.
- Yalnız kaldığında olduğu gibi insanların yanında da Allah’ı zikret.
Namazlardan sonra kendine ait bir virdin (Allah’ı zikir, şükür, Kuran tilaveti ve duâ) olsun. - Bilgisiz kişilerle özellikle dini konularda tartışmaya girme.
- Her kim sana soru sorarsa, sadece sorusuna cevap ver. Meseleyi fazla dağıtma.
- İnsanların hatalarının ardına düşme, aksine onların güzelliklerini gör.Tartışma anında korkak olma. Yoksa bildiklerini karıştırırsın, dilin tutulur kalır.
- Ancak ağırbaşlı bir şekilde yürü, hoppa ve kaypak olma. İşlerinde aceleci olma.
- Biri arkandan çağırınca ona kulak verme. Çünkü arkalarından ancak hayvanlar çağrılır.
- Konuşurken bağırıp çağırma. Lüzumsuz yere sesini yükseltme. Sakin ve ağırbaşlı ol.Her ay oruç tutacağın belirli günlerin bulunsun. Bu konuda başkaları seni örnek alsın.
- Mecbur kalmadıkça alışveriş isleri ile uğraşma. Bu işlerini güvendiğin kişilere gördür.
- Kendini kontrol et, başkalarını gözet ki, ilmin ile hem dünyan hem de ahiretinden yararlanılsın.
- Dünyalıklarına ve bulunduğun haline güvenme. Çünkü Allah tüm bunlardan seni hesaba çekecektir.
- Ölümü çokça hatırla.
- Hocaların için dua ve istiğfarda bulun.
- Kabirleri, ilmi ile amel eden zatları ve mübarek yerleri çokça ziyaret et.
- Dünyaya çokça haris olma, gönül zenginliği içinde ol. Fakir olsan bile kanaatkârlığını, gönül zenginliğini ortaya koy.
- Dine dâvetin dışında hevâ ve heves ehli ile düşüp kalkma. Oyun oynama. Sövüp sayma.
- Ezan okunduğunda hemen mescide koş.
- İnsanların sırlarını açığa vurma.
- Seninle istişare edenle sen de istişare et, ancak rastgele insanlarla değil, seni Allah’a yaklaştıracağını bildiğin kişilerle.
- Cimrilikten sakın. Aç gözlü ve yalancı olma. Saçmalama. Her işinde mürüvvetini, insanlığını muhafaza et.
- Her hâlükârda beyaz, açık renkli elbise giy.
- Eşyalarını rastgele insanlara değil, güvendiğin kişilere teslim et. İşlerini de onlara gördür.
- Şu adinin bayağısı olan dünyayı hep hakir gör, geçici olduğunu aklından çıkarma. Allah katında olanın daha hayırlı ve daha kalıcı olduğunu unutma.
- Bir toplum seni öne geçirmedikçe, ne namazda ne de başka işlerde onların önüne geçme.
- Haramdan sakınmak ve emirleri yerine getirmekten ibaret olan takvayı sermaye yap. Zahiri duygularını haramdan sakındırdığın gibi, kalbini de harama sirayet edebilecek düşünce ve vesveselerden, bozuk niyetlerden temizle. Kemâl-ı zillet ve tevâzûdan ibaret ubûdiyetle Cenâb-ı Feyyâd-ı Mutlak’ın emirlerini yerine getir.
- İlim meclislerinde kızma, kendini bilgisizlerle ölçme.
- Bu öğütlerime sarıl ki, Allah’ın izni ile önünde sonunda ondan faydalanasın. Beni de duandan unutma. Ben ancak senin ve Müslümanların maslahatları, yararlanmaları için bu tavsiyeleri yaptım.
- Allah Teâlânın sana vermiş olduğu mal, rızık ve makamla kanaat et, pek hırslı olma. İnsanoğlu mal, rızık ve makamından dolayı zulmeder. Sen ise bu nimetlerle zulmü ortadan kaldırmaya çalış.
- Hesapsız olarak kalbî zikir yap. Çünkü, kalbî zikir rûhun hayatıdır.
- Peygamber aleyhisselâma çok salavat getir. Çünkü bu, O’nun şefaatinin peşin ücretidir.
- Cehaleti terk et. Ölünceye kadar fıkıh ilmi öğren. Çünkü, fıkıh ilmini bilene hadîs-i şerîfte müjde vardır: “Allah Teâlâ kime hayır murad ederse, onu dinde fakih kılar.” Yani, helal haram ilmini güzelce anlar ve ona göre amel eder.
- Sırrını gizle. Mezhebini ve meşrebini kimseye söyleme.
- Ehl-i Sünnet vel Cemaat’in mezhebini tut, ehl-i bid’atın mezheblerinden sakın. Hatta, kitaplarını dahi okuma. Kelamcıların sözleri aklı bozar, bid’at ehlinin sözleri ise kalbi bozar.
- Dinde veya dünyada kendisine muhtaç olduğun kimseden başkasıyla arkadaşlık yapma. Muhtaç olduğun kimseye karşı da basiret üzere davran.
Nefsinden intikam al. Nefsin için kimseden intikam alma. Yani, başkaları hakkında insafla davran. Kimsenin hakkına tecavüz etme, amma kendi hakkından feragat et. Bu, benim ahlakımdır. - Yolda karşılaştığın her Müslüman’a selam ver. Hayır ehlini sev, şer ehlini de idare et.
- Allah’ım. Bu kulunu cehennem azabından ve ona yaklaştıran şeylerden koru. Bu kulundan rahmetini esirgeme.
- Bütün zulüm saltanatları, bütün yalan ve talan siyasetleri ‘Boyun eğmeyin!’ buyruğunun göz ardı edilmesi yüzünden başarılı olmuştur.
- Kendini insanlardan ihtiyaçsız bırakmak ve çoluk çocuğunun nafakasını elde etmek için çalış. Doğru ve güzel alış veriş yap. Malının ayıbını gizlemek suretiyle milleti aldatma.
- Gücün yettiği kadar, halktan bahsetmek suretiyle onları aleyhine döndürme. Ya zikirle sus, yahut da konuşurken malayani şeylere girme. Her fuzuli işten kendini dizginle.
- Her gün Kuran’dan oku. Sevabını Peygamber’e, anana, babana, üstadına ve diğer mü’minlere bağışla. Buna özen göster ve ihmal etme.
- Tövbenin en büyüğü (Seyyidü’l istiğfar) istiğfar etmektir.
- Seyyid-il istiğfâr’ı her namazdan sonra bir, üç veya beş kere oku. Ölüm anında, mutlaka tövbe ile gitmeye vesiledir.
- İnsanlarda fitne ve fesat çoğalmıştır. Düşmandan ziyade, samimî arkadaşlarından sakın. Dostum bana düşman olabilir diye hazırlıklı ol. Çünkü, düşmanların sana günahı işletemezler, günahı irtikâb yolunu gösteremezler. Amma, samimî arkadaşın sana kolaylıkla günah işletebilir. Daha sonra bu günah düşmanlığınıza yol açar. Şayet dostun, düşmanın olursa, seni halkın gözünden düşürür.
- “Kişinin malâyânîyi terk etmesi, İslam’ının güzelliğindendir.” İnsan ne kadar Müslüman olursa, o ölçüde malâyânîyi terk eder.
- Gücün yettiğince helalden ye. Çünkü, helal lokma, salih amel yaptırır. Ondan husul bulan nutfeden de salih evlat çıkar Haram lokmadan ise bozuk amel ve âsî evlat çıkar.
- Beşyüz bin hadîsten seçtiğim şu beş hadîsi kendine sermaye yap:
1-Her amel niyetlerle beraberdir.
2-Kişinin malâyânîyi terk etmesi, islâmının güzelliğindendir.(malâyânî:Boş ve yararsız işler)
3-Sizden biriniz nefsi için sevdiğini, başkası için de sevmedikçe (gerçek) mü’min olamaz” Yani, namus haricinde bütün menfaatlerin mü’min kardeşinde de olmasını istemek lazımdır
4-Şüphesiz, helal bellidir. Haram da bellidir. Lakin, aralarında şüpheliler vardır. Kim bu şüphelilerden sakınırsa, dinini ve şerefini korumuştur.
5-Müslüman odur ki, diğer Müslümanlar onun elinden ve dilinden selâmete kavuşmuşlardır. - Komşularının eziyetlerine sabret ve kendini onlardan koru. Ancak, iyiliğin onlardan ayrılmasın. Allah Teâlâ iyilik yapanları sever.
- Halis itikat ve niyetten başka, kalbinden her şeyi çıkar. Bozuk niyetleri terk et. Zira, bütün kötülükler bozuk niyetlerdendir. Allah Teâlâ kişinin doğru niyetine bile sevap verir.
- “Sizden biriniz nefsi için sevdiğini, başkası için de sevmedikçe (gerçek) mü’min olamaz.” Yani, namus haricinde bütün menfaatlerin mü’min kardeşinde de olmasını istemek lazımdır.
- Havf ve recâ arasında amel et. Yani, sıhhatte iken korku ile ümit arasında, vefat zamanında da “Şüphesiz, Rabbim beni affeder” diye Allah Teâlâ hakkında hüsn-ü zan et ve hüsn-ü zan (ümid) üzere ölmeye çalış.
Bilinmesine ihtiyacın olan şeylere karış cahil kalma, öğrenmek maksadıyla alimlere müracaat ederek bilinmesi gereken şeyleri öğren. - “Şüphesiz, helal bellidir. Haram da bellidir. Lakin, aralarında şüpheliler vardır. Kim bu şüphelilerden sakınırsa, dinini ve şerefini korumuştur.”
- “Müslüman odur ki, diğer Müslümanlar onun elinden ve dilinden selâmete kavuşmuşlardır.” Yani, eliyle ve diliyle Müslüman haklarına tecavüz etmeyen ve onlara zarar vermeyen kimse kâmil bir mü’mindir.
- Allah’ım. Bu kulunu cehennem azabından ve ona yaklaştıran şeylerden koru. Bu kulundan rahmetini esirgeme.
Herkesin bir yaşama nedeni var. Benimkiyse, bir “Sevda”…